TikTok, popularna aplikacja do tworzenia i udostępniania krótkich filmików, zdobyła globalną popularność, zwłaszcza wśród młodzieży. Pomimo licznych zalet, takich jak kreatywne wyrażanie siebie i możliwość nawiązywania kontaktów, aplikacja ta budzi poważne kontrowersje w dwóch kluczowych obszarach: zagrożenie inwigilacją ze strony Chin oraz negatywny wpływ na zdrowie psychiczne młodzieży. TikTok stworzony przez chińskie przedsiębiorstwo ByteDance w 2016 roku, z początku wydawał się niewinną aplikacją rozrywkową, jednak najnowsze informacje burzą jego obraz w oczach użytkowników.

Zagrożenia inwigilacji

TikTok jest własnością chińskiej firmy ByteDance, co budzi obawy dotyczące bezpieczeństwa danych użytkowników. Rządy wielu krajów, w tym Stanów Zjednoczonych, Australii i Indii, wyraziły zaniepokojenie tym, że dane gromadzone przez aplikację mogą być udostępniane chińskiemu rządowi, który w oparciu o ustawę o bezpieczeństwie narodowym z 2017 roku nakłada na firmy obowiązek udostępniania danych na jego żądanie.  

Chociaż ByteDance wielokrotnie zaprzeczał, że dane użytkowników TikToka są przekazywane chińskim władzom, brak transparentności w zarządzaniu danymi i powiązania z Chinami nadal budzą niepokój. Eksperci ds. cyberbezpieczeństwa ostrzegają, że dane osobowe, takie jak lokalizacja, nawyki użytkowników oraz inne wrażliwe informacje, mogą być wykorzystywane do celów szpiegowskich lub politycznych. W 2020 roku raport zlecony przez Komisję Europejską sugerował, że aplikacja może być wykorzystywana do gromadzenia danych w celach strategicznych przez rząd chiński.

TikTok gromadzi ogromne ilości danych, w tym dane demograficzne, preferencje użytkowników, historię oglądanych filmów, a nawet dane biometryczne, takie jak rozpoznawanie twarzy. Według raportu firmy Penetrum z 2020 roku TikTok zbiera informacje na temat lokalizacji użytkowników co najmniej co godzinę, a także posiada dostęp do numeru telefonu, adresu e-mail oraz kontaktów w telefonie użytkownika. W raporcie opublikowanym przez „The Wall Street Journal” w 2021 roku ujawniono, że TikTok śledzi aktywność użytkowników na innych stronach internetowych, co zwiększa obawy dotyczące zakresu zbieranych danych, ponieważ w niewłaściwych rękach mogą stanowić poważne zagrożenie dla prywatności użytkowników. Istnieje ryzyko, że informacje te mogą być używane do tworzenia szczegółowych profili osób, a następnie wykorzystane w celach manipulacyjnych lub do wpływania na opinie publiczne.

Rządy obawiają się także, że TikTok może służyć jako narzędzie do prowadzenia szeroko zakrojonej inwigilacji obywateli. Wcześniejszych działania chińskiego rządu jak inwigilacja mniejszości etnicznych czy cenzura internetowa tylko zwiększają te obawy. W 2019 roku „The Guardian” ujawnił, że TikTok cenzurował treści polityczne niezgodne z linią polityczną Pekinu, np. materiały dotyczące protestów w Hongkongu czy sytuacji Ujgurów. W 2021 roku badanie przeprowadzone przez organizację Citizen Lab wykazało, że TikTok może cenzurować treści w zależności od regionu, w którym znajduje się użytkownik, co budzi obawy o wolność słowa i dostęp do informacji. TikTok, posiadający dostęp do ogromnej bazy danych użytkowników na całym świecie, może teoretycznie być wykorzystywany do monitorowania i kontrolowania treści, które są udostępniane oraz oglądane przez użytkowników.

Bez względu na oficjalne zapewnienia ByteDance o ochronie prywatności trudności w niezależnym audycie i weryfikacji ich praktyk zarządzania danymi pozostają kluczowym problemem. W 2020 roku analiza przeprowadzona przez Citizen Lab zwróciła uwagę na liczne luki w zabezpieczeniach i możliwe przypadki nieuprawnionego dostępu do danych użytkowników. Ponadto w 2022 roku informator pracujący w TikToku ujawnił, że dane użytkowników mogą być łatwo dostępne dla chińskich pracowników ByteDance, co podważa wcześniejsze zapewnienia firmy o ochronie danych. Wielu analityków podkreśla, że brak możliwości zewnętrznej weryfikacji sprawia, że nie można wykluczyć potencjalnego wykorzystania danych przez chińskie władze.

W odpowiedzi na te zagrożenia niektóre kraje podjęły kroki, aby ograniczyć lub zakazać używania TikToka. Na przykład Indie zakazały aplikacji w 2020 roku, co było częścią szerszego działania przeciwko chińskim aplikacjom po napięciach na granicy indyjsko-chińskiej. W Stanach Zjednoczonych administracja Donalda Trumpa próbowała wprowadzić zakaz używania TikToka w 2020 roku, argumentując to zagrożeniami dla bezpieczeństwa narodowego, choć restrykcje te ostatecznie nie zostały wprowadzone.W Polsce Rada ds. Cyfryzacji w uchwale 7 z dnia 27 marca 2023 r. zarekomendowała wprowadzenie nakazu usunięcia aplikacji z urządzeń służbowych członków i pracowników parlamentu, rządu oraz instytucji rządowych i administracji publicznej. Wyjątkiem są telefony służbowe służące tylko do korzystana z serwisów społecznościowych. W Europie Unia Europejska prowadzi śledztwa mające na celu zbadanie praktyk TikToka w zakresie ochrony danych, co może doprowadzić do nałożenia restrykcji na działalność aplikacji na terenie wspólnoty. Inne kraje, takie jak Australia i Japonia, również rozważają podobne działania, wskazując na potrzebę ochrony danych obywateli oraz zabezpieczenia narodowego przed potencjalnymi zagrożeniami wynikającymi z inwigilacji.

Wpływ na zdrowie psychiczne młodzieży

Oprócz zagrożeń związanych z prywatnością TikTok ma także znaczący wpływ na zdrowie psychiczne młodzieży. Aplikacja ta jest zaprojektowana w sposób, który zachęca do długotrwałego korzystania, co może prowadzić do uzależnienia. Badania przeprowadzone przez Common Sense Media w 2019 roku wykazały, że średni czas spędzany na TikToku przez nastolatków wynosi około 52 minut dziennie. Częste i długotrwałe korzystanie z mediów społecznościowych wiąże się z szeregiem problemów zdrowotnych, takich jak lęk, depresja i zaburzenia snu. Badania opublikowane w czasopiśmie „Journal of Adolescent Health” wskazują, że nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych może być związane z wyższym ryzykiem zaburzeń psychicznych wśród młodzieży.

Jednym z głównych mechanizmów wpływu TikToka na psychikę młodzieży jest mechanizm porównywania się z innymi. Filmy przedstawiające idealne życie, atrakcyjne wyglądy i spektakularne osiągnięcia mogą wywoływać uczucie niezadowolenia z własnego życia i wyglądu. Młodzi ludzie są szczególnie podatni na presję społeczną i oczekiwania, co może prowadzić do obniżenia samooceny i poczucia własnej wartości. Według raportu organizacji Royal Society for Public Health z 2017 roku aż 67% badanych nastolatków stwierdziło, że media społecznościowe pogarszają ich samopoczucie, a 46% odczuwało negatywne skutki porównywania się z innymi. Raport powstały przy współpracy Amnesty International, Algorithmic Transparency Institute, National Conference on Citizenship i AI Forensics wykazały, że po 5-6 godzinach na platformie połowa proponowanych filmów dotyczyła zdrowia psychicznego i była potencjalnie niebezpieczna (m.in romantyzowanie czy normalizowanie samobójstwa czy zaburzeń odżywiania).

Dodatkowo TikTok jest często wykorzystywany do szerzenia niebezpiecznych trendów i wyzwań, które mogą narażać użytkowników na fizyczne i psychiczne ryzyko. Przykłady takie jak „Blackout Challenge” (wyzwanie polegające na duszeniu się do utraty przytomności) pokazują, jak niebezpieczne mogą być niektóre z popularnych trendów. W 2020 roku, w wyniku tego wyzwania, odnotowano kilka przypadków śmierci wśród młodzieży na całym świecie, co wzbudziło poważne obawy rodziców i ekspertów zdrowia publicznego. Dane zebrane przez „Bloomberg Businessweek” wskazują, że minimum 15 dzieci, które straciły życie, nagrywając ten challenge, miało poniżej 12 lat, natomiast 5 ofiar miało od 13 do 14 lat.

Ponadto TikTok może wywoływać lęk związany z potrzebą bycia na bieżąco z najnowszymi trendami i treściami. Badania przeprowadzone przez American Psychological Association w 2021 roku wykazały, że 45% nastolatków odczuwa lęk przed byciem pominiętym (FOMO – Fear of Missing Out) z powodu częstego korzystania z mediów społecznościowych, co może prowadzić do chronicznego stresu i zmęczenia.

TikTok wprowadza również mechanizmy, które mogą nasilać uzależnienie od aplikacji. Algorytmy rekomendacji, które dostarczają użytkownikom spersonalizowane treści, mogą powodować długotrwałe sesje korzystania z aplikacji. W raporcie eMarketer z 2020 roku oszacowano, że 29,5% użytkowników TikToka w USA spędza na platformie więcej niż 2 godziny dziennie, co może prowadzić do negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego.

TikTok, mimo swojej ogromnej popularności, budzi poważne obawy związane zarówno z inwigilacją, jak i negatywnym wpływem na zdrowie psychiczne młodzieży. Ochrona prywatności użytkowników oraz zdrowie psychiczne młodych ludzi powinny być priorytetem dla regulatorów, rodziców i samych użytkowników. Ważne jest, aby młodzi ludzie byli świadomi zagrożeń i korzystali z aplikacji odpowiedzialnie, a także aby rządy i organizacje pracowały nad wprowadzeniem skutecznych regulacji chroniących użytkowników. Młodzież powinna być edukowana na temat odpowiedzialnego korzystania z mediów społecznościowych, a rodzice i nauczyciele powinni monitorować aktywność młodych ludzi w sieci. Organizacje zajmujące się zdrowiem psychicznym powinny współpracować z platformami społecznościowymi, aby tworzyć środowisko, które wspiera dobrostan użytkowników i minimalizuje ryzyko związane z ich korzystaniem.

Paulina Dzięcioł