W dniach 12-13 maja, na Wydziale Filologii Polskiej UAM w Poznaniu, odbyła się konferencja studencko-doktorancka pt. „Zagraj to jeszcze raz. Musicalowe adaptacje, revivals i wznowienia”, którą zorganizowało Koło Badań nad Musicalem „Synteza Sztuk”. W jej trakcie można było posłuchać wystąpień prelegentów z różnych części Polski (większość z nich była obecna na miejscu, ale parę osób występowało zdalnie).

Konferencję uroczyście otworzyły prof. Beata Przymuszała z Instytutu Filologii Polskiej oraz prof. Agnieszka Jelewska – prodziekanka Wydziału Antropologii i Kulturoznawstwa. Następnie wystąpiła prof. Joanna Maleszyńska – opiekunka Koła Badań nad Musicalem – która zastanawiała się nad tym, po co badać musical i jak zmieniło się jego postrzeganie z perspektywy naukowej.

Od Portugalii po Szwecję i Irlandię

Pierwszy blok rozpoczęło wystąpienie Katarzyny Mazur pt. „Revivals na przykładzie portugalskojęzycznego teatru muzycznego «Conversas de mulheres, czyli Między nami kobietami»”. Musical ten opowiada o grupie przyjaciółek, które postanawiają zabić męża jednej z nich. Przywędrował on z Portugalii m.in. do Polski i działająca przy Uniwersytecie Warszawskim Grupa Teatru Portugalskiego Pisca-Pisca kilkukrotnie go wystawiała.

Następnie można było posłuchać o kolejnym przypadku wystawiania zagranicznego musicalu (tym razem filmowego) w Polsce. Karolina Korkosz podczas prelekcji „Jak wystawić najlepszy musical wszech czasów? «Deszczowa piosenka» jako film a jego poznańska inscenizacja” przedstawiła, jak Teatr Muzyczny w Poznaniu podszedł do problemu przeniesienia jednego z najbardziej kultowych filmowych musicali na deski teatru.

Z kolei Paulina Mordal w prezentacji pt. „»To miasto zrobiło ze mnie dziwkę. Teraz zrobię z niego burdel«. Analiza porównawcza postaci pracownicy seksualnej z «Wizyty starszej Pani» i jej musicalowych adaptacji” zastanawiała się nad tym, w jak odmienny sposób adaptacja może podejść do danej postaci. 

Blok zwieńczył Kastor Ornowski z wystąpieniem pt. „Intertekstualność a prawa autorskie: dziwne losy musicalu-parodii «A Shaggoth on the Roof»”. Opowiedział on o musicalu inspirowany twórczością Lovecrafta i parodiującym ,,Skrzypka na dachu”. Ze względu na prawa autorskie nie był on nigdzie wystawiony z wyjątkiem Szwecji i Irlandii.

Dostosowanie do innych realiów

Po przerwie miał miejsce wykład gościnny Marcina Zawady z Akademii Muzycznej w Łodzi pt. „Musical «Company 2.0»: jak współczesność zredefiniowała kultowy musical Stephena Sondheima”. W pierwotnej wersji musicalu głównym bohaterem był mężczyzna, a w samym spektaklu pojawiało się wiele stereotypów odnośnie do kobiet. Współcześnie można jednak natrafić również na inny wariant, w którym to właśnie kobieta, obalająca te stereotypy, gra główną rolę.

Prelekcja Nikoli Nowak – „Siostrzeństwo odzyskane. Musicalowa adaptacja powieści «Kolor purpury» Alice Walker” – traktowała o tym, jak musicalowa adaptacja powieści nagrodzonej Pulitzerem lepiej oddała głos i sprawiedliwość bohaterkom, niż zrobił to film Spielberga.

Podczas wystąpienia pt. ,,»W tym więzieniu na wolności, kłębią się sprzeczności«. Adaptacja kulturowa musicalu «Kinky Boots» poprzez przekład Michała Wojnarowskiego” Mateusz Wolny opowiadał o tym, jak istotną rolę w popularności tego spektaklu w Polsce odegrał przekład, który sprawił, że historia osadzona w amerykańskich realiach była dla polskiego widza atrakcyjna i zrozumiała.

Podobną problematykę podejmował wieńczący pierwszy dzień Adam Janiszewski. Prelegent w swojej prezentacji „Adaptacja kontekstualna w polskich przekładach musicali” na przykładzie rozmaitych spektakli przedstawiał zmagania tłumaczy z takimi wyzwaniami jak inny kontekst kulturowy bądź różnice w akcentowaniu wyrazów. Jego wystąpienie nie dotyczyło więc tylko tego, jak uczynić musical zrozumiałym dla widza, lecz także tego, jak sprawić, by wykonywane w nim utwory brzmiały dobrze.

Różne podejścia do materiału źródłowego

Drugi dzień rozpoczął się od wykładu gościnnego pt. „Język zaklęty w ruchu – wykorzystanie języka migowego w sztuce musicalu. Nowe przestrzenie komunikacji”. Doktor Katarzyna Forecka-Waśko opowiadała w nim o tym, jak język migowy może być wykorzystany nie tylko przez tłumacza niebiorącego udziału w spektaklu, ale także może stanowić integralną część musicalu wkomponowaną w jego strukturę.

Prelekcja „Sceniczna i rysunkowa interpretacja postaci – relacje między literaturą, musicalem a animacją na przykładzie adaptacji noweli «Doktor Jekyll i pan Hyde»” Olgi Raczak poruszała kwestię nie tylko tego, jakich zmian dokonano i w jaki sposób przeniesiono kultową książkę na formę musicalu, ale także tego, jak zainspirował on fanów tego uniwersum do tworzenia animatików.

Innym musicalem cieszącym się ogromną rzeszą fanów jest „Epic: The Musical”. Martyna Kamińska podczas swojego wystąpienia pt. ,,Six hundred Odysseys” – analiza «Epic: The Musical» jako adaptacji «Odysei»” opowiadała zarówno o różnicach między musicalem a utworem Homera, jak o sposobie pogłębiania psychiki bohaterów.

Za to wystąpienie Krzysztof Szuberta pt. „Z komiksu na scenę. Krótka i nieszczęśliwa historii musicali superbohaterskich” dotyczyło tego, jak musicale, których bohaterami byli Superman czy Spiderman, mimo ogromnej popularności komiksowego pierwowzoru, nie odniosły podobnego sukcesu.

Z kolei Urszula Buta opowiedziała o nietypowej reinterpretacji „Alicji w Krainie Czarów”, w swojej prezentacji „«Alice by Heart» – musicalowa reinterpretacja powieści Lewisa Carolla jako opowieść o dorastaniu”. Akcja tego musicalu dzieje się w londyńskich bunkrach podczas drugiej wojny światowej, a bohaterką jest Alicja, której przyjaciel zachorował na gruźlicę. Dziewczyna dotrzymuje mu towarzystwa, opowiadając historię „Alicji w Krainie Czarów”, której bohaterami stają się mieszkańcy bunkra.

Znane hity w nowej oprawie

Prezentacja Jadwigi Śmieleckiej pt. „Kombinat to tkanka – musicalowa interpretacja twórczości Republiki i Obywatela G.C” otwierała ostatni blok konferencji. Prelegentka przedstawiła, w jaki sposób udało się stworzyć spektakl, który nie tylko wykorzystywał najbardziej znane utwory Republiki, lecz także fabularnie czerpie z nich bezpośrednią inspirację.

Z zupełnie innym przypadkiem mieliśmy do czynienia podczas prelekcji Natalii Bacy pt. „Czy Jim Steinman jest autorem coverującym samego siebie? «Taniec wampirów» i reinterpretacja piosenek”. Jim Steinman na potrzeby musicalu stworzył utwory, które stanowiły przetworzenie lub reinterpretację innych, istniejących już piosenek jego autorstwa (w tym tych naprawdę znanych jak „Total Eclipse of the Heart”, którą skomponował dla Bonnie Tyler). Zmienił w nich tekst lub aranżację, ale dalej słychać podobieństwo między nimi.

Z kolei Kamil Freliga w ramach swojego wystąpienia „Allana Arkusha potyczki z filmem «Shake, Rattle & Rock»” opowiadał o musicalu, który po latach doczekał się remake’u i filmu osadzonego w tym samym uniwersum, o tym jak Allan Arkush podszedł do tego problemu, jakie są podobieństwa i różnice między tymi filmami (np. w przypadku każdego z nich pojawia się tam prawdziwy, znany wykonawca muzyczny wykonujący swoje własne utwory).

Konferencja została zwieńczona prelekcją Kajetana Frąckowiaka pt. „Ash kontra Broadway. Musicalowa adaptacja serii «Martwe zło»”. Spektakl ten powstał w czasach, kiedy musicalowe adaptacje filmów nie były aż tak popularne i częste, a mimo to udało mu się osiągnąć ogromny sukces, który sprawił, że musical do dzisiaj jest grany w teatrach.

Jak widać, konferencja „Zagraj to jeszcze raz. Musicalowe adaptacje, revivals i wznowienia”, zorganizowana przez koło Badań nad Musicalem „Synteza Sztuk”, była niezwykle ciekawym i barwnym wydarzeniem. Mnogość tematów tylko pokazuje, jak bardzo musicale mogą nas inspirować i z ilu perspektywach można do nich podejść. Udowadnia również, że są one czymś, co warto badać.

Olga Graban